Elke wintersporter weet dat aan skiën – net zoals aan elke sport – bepaalde risico’s kleven. Een daarvan is lawinegevaar. Ook al komen er naar verhouding steeds minder mensen in lawines terecht, toch kunnen de witte sneeuwmassa’s snel levensgevaarlijk worden. Het grootste gevaar bij lawines is daarom dat ze worden onderschat en de wintersporter er niet goed genoeg op voorbereid is.
Kleine lawinecursus: wat zijn lawines en hoe ontstaan ze?
Een lawine is een sneeuw- en ijsmassa die met hoge snelheid een berg ‘afrolt’. Deze kan levensbedreigend zijn voor mens en dier.
Lawines ontstaan wanneer het verschil tussen de temperatuur in de lucht en de temperatuur op de grond zeer groot is. Dit lost de kristallen in de sneeuw op en zorgt ervoor dat de sneeuwvlokken smelten tot een onstabiele massa.
Onder dergelijke omstandigheden kunnen zelfs kleine bewegingen in de sneeuwlaag ertoe leiden dat de sneeuwmassa’s met hoge snelheid en grote kracht loskomen en de berg afrollen.
Lawinesoorten
Er zijn verschillende soorten lawines, hoewel de meeste een combinatie zijn:
Losse-sneeuw-lawine
Ze komen voor op een punt waar de sneeuw erg los is en minder sneeuwmassa en lagere snelheden heeft dan sneeuwplaatlawines.
Sneeuwplaatlawine
Sneeuwplaatlawines zijn groter en sneller (tot 100 km/u) dan losse sneeuwlawines en dragen grotere sneeuwmassa’s met zich mee, omdat een hele plaat gaat glijden
Stromingslawine
De stromingslawine, ook wel natte sneeuwlawine genoemd, ontwikkelt zich spontaan en wordt meestal veroorzaakt door het smelten van de sneeuwlaag bij hogere temperaturen. Het is dus een acuut gevaar, vooral in het voorjaar.
Stoflawine
Dit wordt vaak veroorzaakt wanneer er veel verse sneeuw valt, vooral op hellingen met een hellingshoek van meer dan 40 graden. Hier vormen de losse sneeuw en het hoge luchtgehalte in de nieuwe sneeuw een grote drukgolf van sneeuw en lucht.
Triggers van lawines
De ontwikkeling van een lawine wordt beïnvloed door veel verschillende factoren. Deze factoren zijn onder andere de temperatuur, de wind, het soort terrein, de hoeveelheid sneeuw en de aard van de sneeuwlaag. Er zijn zowel natuurlijke oorzaken als externe invloeden die verantwoordelijk zijn voor lawines.
Natuurlijke triggers
Een van de meest voorkomende natuurlijke oorzaken is losse, verse sneeuw. Die verhoogt het risico op verschuiven van de sneeuw en kan het gevaar van lawines als gevolg van veel wind vergroten. Hoge temperaturen die de sneeuw laten smelten, kunnen ook lawines veroorzaken. Daarom is het gevaar van lawines in de bergen zeer groot, vooral in het voorjaar. Bovendien zijn steile bergen met hellingen van 30 procent of meer gunstig voor lawines, omdat de sneeuwmassa’s er niet worden afgeremd door vlakke vlakten.
Externe invloeden
De meeste lawines worden echter niet veroorzaakt door natuurlijke oorzaken, maar voor 90 procent door externe factoren. Naast lawine-explosies (gecontroleerd en preventief) gaat het hier vooral om dieren en mensen die met hun bewegingen op de berg de sneeuwmassa’s in beweging zetten.
Het is juist de trend om buiten de tegen lawines beschermde pistes te skiën, die ervoor zorgt dat meer wintersporters in potentiële lawinegevaarlijke gebieden verkeren. In Zwitserland, bijvoorbeeld, sterven jaarlijks gemiddeld zes wintersportliefhebbers aan lawines off-piste omdat ze ondanks lawinewaarschuwingen toch van de piste gaan.
Beste bescherming tegen lawines: goede voorbereiding
Als je niet van plan bent om de gebaande pistes te verlaten, hoef je je geen zorgen te maken: de gecontroleerde pistes zijn beschermd tegen lawines en zijn bij lawinegevaar toch gesloten. Maar wie zich aangetrokken voelt tot off-piste moet altijd het nodige respect voor potentieel gevaar hebben en zich daar goed voorbereiden.
Want als er een lawine door het terrein rolt, gebeurt dat met een adembenemende snelheid. Afhankelijk van de situatie kunnen lawines snelheden tot 200 kilometer per uur bereiken. Hier heb je heel weinig tijd om na te denken en moet je onmiddellijk reageren. Dus als je buiten de piste wilt skiën, moet je het juiste gedrag trainen in speciale cursussen ter voorbereiding op lawines. Ook als je elk jaar door het terrein skiet, kan het geen kwaad om de inhoud van de cursus regelmatig op te frissen.
Een goede voorbereiding is de beste bescherming als je off-piste skiet. Naast de lawinevoorbereidingscursus horen hierbij de juiste uitrusting en de controle van het weer- en de lawine-informatie voor het betreden van het open skigebied. Dit is niet alleen belangrijk omdat de juiste uitrusting en het juiste lawinegedrag levens kunnen redden, maar vooral omdat je jezelf niet onnodig in gevaar moet brengen als je buiten de piste skiet. De Duitse Alpenbond biedt een goed overzicht van de lawinerapporten voor alle alpine skigebieden.
Het lawineverslag bevat belangrijke informatie
Het lawineverslag bevat belangrijke informatie, niet alleen, maar wel vooral voor de wintersporters die zich aangetrokken voelen tot diepe poedersneeuw op ongecontroleerde pistes. Dit omvat onder andere de huidige gevarenniveaus volgens de Europese lawinegevarenschaal.
Deze stadia moeten niet lichtvaardig worden beoordeeld. De helft van alle dodelijke lawineongevallen vindt plaats op gevaarniveau 3, omdat veel wintersportliefhebbers zich ondanks het toegenomen gevaar op ongecontroleerd terrein begeven en het risico onderschatten.
Naast de lawineschaal bevat het lawineverslag ook informatie over het type en de stabiliteit van het sneeuwdek, over de huidige weersvoorspellingen en over de te vermijden gevarenzones. Je moet je er echter ook van bewust zijn dat dit verslag geen garantie is voor de veiligheid. Het is slechts een prognose, omdat er snel en spontaan weersveranderingen in de bergen kunnen optreden. Op de gecontroleerde pistes zorgen skiliftoperators ervoor dat niemand in gevaarlijke weersomstandigheden skiet en wijzen hierop of sluiten de lift. Op de off-piste pistes zijn de wintersporters echter zelf verantwoordelijk voor hun eigen veiligheid.
Lawine nooduitrusting voor skiërs die buiten de piste skiën
Daarom is het belangrijk dat skiërs buiten de piste de juiste uitrusting bij zich hebben. Deze bestaat enerzijds uit een goed functionerende ski-uitrusting die aan de huidige normen moet voldoen, en anderzijds uit een speciale nooduitrusting voor lawines.
De nooduitrusting omvat een lawinepieper voor de ruwe detectie, een sonde voor de nauwkeurige detectie van begraven personen en een lawineschop om begraven personen op te graven. Bovendien kan een lawine rugzak met een airbag levens redden, omdat het extra volume betekent dat je niet zo snel begraven kunt worden onder rollende sneeuwmassa’s.
Sommige wintersportliefhebbers nemen ook een lawinebal mee het terrein op. Dit markeert het punt waar je in de lawine verzinkt en maakt het voor de helpers gemakkelijker om lawineslachtoffers te vinden. Verder is er een ademhalingshulpmiddel voor begraven personen, de zogenaamde Avalung.
De apparatuur moet altijd voor vertrek worden gecontroleerd op functionaliteit. Bovendien moet elke skiër weten hoe het te bedienen.
Waarom is een lawine zo gevaarlijk?
De uitrusting laat al zien wat, afgezien van het hoge risico op letsel, de twee grootste gevaren zijn bij een lawineongeval: verstikking en doodvriezen.
Want als je door een lawine wordt getroffen, bedekt de sneeuw je mond en neus, zodat je niet meer kunt ademen. Bovendien zorgt de sneeuwmassa ervoor dat je je niet meer kunt bewegen. Ook als je niet volledig begraven bent, kan dit snel leiden tot onderkoeling en uiteindelijk tot bevriezing.
Daarom is het zo belangrijk om zo snel mogelijk begraven mensen te vinden. Zodra een persoon door een lawine is begraven, telt elke seconde. Als iemand langer dan 15 minuten begraven blijft, wordt het zeer kritisch. Bij gedeeltelijk begraven personen wordt het vanwege de sterke onderkoeling vanaf 30 minuten gevaarlijk.
Je moet daarom nooit alleen door het terrein skiën – iedereen die hier door een lawine wordt getroffen en onbegeleid en dus zonder hulp is, heeft nauwelijks kans. Kleine groepen, bij voorkeur zelfs onder begeleiding van een berggids, zijn daarom een basisvereiste voor het off-piste skiën. Het is belangrijk dat de groepsleden een gepaste afstand tot elkaar bewaren. In geval van een lawine worden niet alle leden (gelijktijdig) bedolven.
Het juiste gedrag tijdens een lawine
Als je dan toch in een lawine terechtkomt, kan het juiste gedrag levens redden.
1) Vóór de lawine
Het juiste gedrag begint zodra de lawine begint te rollen. Idealiter ski je in dit geval zo snel mogelijk richting het dal. Dat kan natuurlijk alleen als je niet te ver weg bent, snel genoeg handelt en een zeer goede skiër bent. In de meeste gevallen is dit zelfs niet mogelijk. Als je jezelf niet kunt redden door naar het dal te skiën, probeer dan eerst de lawine aan de zijkant te vermijden. Als een lawine onvermijdelijk is, moet je zo snel mogelijk je skistokken en alles wat je kan hinderen of wat letsel kan veroorzaken, ver bij je vandaan gooien en zo lang mogelijk recht op de ski’s of het snowboard laten staan. Ski vervolgens naar de zijkant, zodat je niet frontaal met het volledige gewicht door de sneeuwmassa wordt bedolven.
2) Tijdens de lawine
Als je een airbagrugzak heeft, moet je deze direct openen zodra je gevaar als gevolg van een lawine hebt opgemerkt – beter één keer te veel dan één keer te weinig. Daarna is het zeer belangrijk om zo dicht mogelijk bij het oppervlak te blijven. Dit geeft je de beste kans om niet te stikken en sneller te worden opgegraven. De beste manier om dit te doen is om bewegingen te maken zoals bij het crawlen tijdens het zwemmen. Zodra de snelheid van de lawine afneemt, ga je dan gehurkt zitten en vorm je met beide handen een luchtbescherming rond mond en neus. Dit voorkomt dat de sneeuw in je neus en mond komt en zorgt voor toegang tot zuurstof.
3) Na de lawine
Wie de oriëntatie in het koude wit van de lawine verliest, moet in de sneeuw spugen. De zwaartekracht trekt de vloeistof naar beneden, zodat een betere oriëntatie mogelijk is. Het is echter beter om je kracht te bewaren, omdat elke inspanning kostbare zuurstof verbruikt. Dit geldt echter niet als je reddingsteams in de buurt hoort komen. Deskundigen adviseren van je te laten horen door luid te schreeuwen, zodat je zo snel mogelijk kan worden opgegraven.
Hoe anderen te helpen bij een lawineongeval
Als niet jij, maar iemand uit de groep bedolven is geraakt, moet je snel en rustig handelen – want de tijd voor het lawineslachtoffer is kort. Als je zelf veilig bent, moet je niet wachten op de reddingsdiensten, maar direct zelf handelen.
1) Situatie beoordelen
De eerste stap is om de situatie te observeren en te evalueren en zo snel mogelijk te achterhalen waar het slachtoffer begraven ligt. Dan markeer je zowel de plaats waar de lawine de persoon geraakt heeft als de plaats waar hij of zij verdween. Dit maakt het gemakkelijker om te lokaliseren en te graven. Tijdens de redding moet je ook altijd op je eigen veiligheid letten. Redders moeten zichzelf en hun slachtoffers beschermen tegen verdere lawines. Bedenk daarom ook altijd wat de beste en veiligste vluchtroute na de berging is.
In een groep neemt de meest ervaren persoon de leiding om zo rustig en georganiseerd, maar ook zo snel mogelijk te kunnen helpen. Daarbij hoort het verzamelen van informatie:
- Hoeveel leden van de groep zijn begraven?
- Wat voor soort lawine was het?
- Hoe kan je hulp inschakelen?
Dit alles moet natuurlijk zo snel mogelijk gebeuren en daarom moet de meest ervaren persoon in de groep de coördinatie overnemen.
2) Lokalisatie
Zodra de externe omstandigheden zijn opgehelderd, activeer je de lawinepieper voor een globale lokalisatie. Het apparaat moet zijn ingesteld op de ontvangstmodus. Voor de beste ontvangst houd je het horizontaal en stel je het maximale bereik in. Volg dan de signalen die het luidst zijn. Het is raadzaam om smartphones en mobiele telefoons uit te schakelen om het radiosignaal niet te storen. Tot slot wordt de sonde gebruikt voor de specifieke positionering. Als je geen zoekapparatuur bij je hebt, moet je de bergredding onmiddellijk per mobiele telefoon waarschuwen terwijl je zoekt. Als je het nummer niet hebt opgeslagen, kan je in de Europese Alpen 112 bellen, waarna je in alle landen automatisch met de hulpdiensten wordt verbonden. Met een beetje geluk kunt je de begraven persoon bellen en door het geluidssignaal hem of haar vinden.
3) De opgraving
Zodra de bedolven persoon gevonden is, moet je hem of haar uitgraven. Het scheppen moet hierbij niet vanaf de bovenkant, maar vanaf de zijkant plaatsvinden, zodat er niet nog meer sneeuw op de persoon komt. De ademhaling van de persoon moet daarna als eerste weer vrij zijn. Bevrijd de neus en mond van sneeuw en bescherm het gezicht indien nodig tegen sneeuwval. Controleer vervolgens de hartslag, ademhaling en het bewustzijn en voer indien nodig eerste hulpmaatregelen door, zoals bijvoorbeeld mond-op-mondbeademing. Deze functies moeten regelmatig worden gecontroleerd.
4) Zorg voor toevoer van warmte
Als de bedolven persoon van sneeuw bevrijd is, is het de bedoeling om de warmtetoevoer veilig te stellen. Bij een lawine daalt de lichaamstemperatuur gemiddeld met drie graden per uur. Zodra iemand is uitgegraven, daalt de temperatuur zelfs met zes graden per uur.
Het is ook belangrijk dat de persoon niet op eigen kracht beweegt in geval van onderkoeling, omdat hij of zij anders tijdens de bergingsoperatie zou kunnen sterven. Dit gebeurt wanneer het bloed van de koudere extremiteiten naar het warmere centrum van het lichaam stroomt, d.w.z. naar het hart. Dit verlaagt de totale lichaamstemperatuur en leidt in het ergste geval tot een hartaanval.
5) In veiligheid brengen
Als de bedolven persoon stabiel is, moet hij of zij zo snel mogelijk in veiligheid worden gebracht. Dit kan het dal zijn, de dichtstbijzijnde berghut of een ziekenhuis.
Voorzichtigheid heeft de hoogste prioriteit
Dit veiligheidsprotocol voor lawines kan levens redden, zowel als je zelf bedolven bent geraakt of als je anderen redt. Het betekent echter niet dat je de veiligheid dan maar niet al te serieus hoeft te nemen of onzorgvuldig gevaarlijke gebieden kunt betreden. Lawines vormen altijd een gevaar voor het leven – ook al word je slechts deels bedolven.
In Duitsland vermeldt de Duitse Alpenvereniging in haar jaarlijkse ongevallenstatistieken dat de hulpverleners in het seizoen 2016/2017 in totaal 86 keer in de Alpen mensen moesten redden. Ongeveer zeven van deze noodsituaties werden veroorzaakt door lawines. Twee mensen zijn gestorven. Dit betekent dat twee derde van de doodsoorzaken in de wintersport veroorzaakt wordt door lawines.
In hetzelfde seizoen registreerde de Alpenpolitie in Oostenrijk 101 lawineongevallen. 17 mensen stierven. Dit betekent dat lawinesterfte verantwoordelijk is voor ongeveer 6 procent van alle sterfgevallen in de bergsport.
In Zwitserland zijn in het seizoen 2016/2017 in Zwitserland zeven mensen gestorven als gevolg van lawines. Gemiddeld sterven er in Zwitserland jaarlijks 25 mensen in de wintersport. Dit stelt het percentage lawineslachtoffers op 28 procent.
Ook al lijken de absolute cijfers vrij laag en zou je denken dat je niet bang hoeft te zijn tijdens de wintersport, het is belangrijk om het lawinegevaar serieus te nemen. Want studies tonen aan: het is vooral het te riskante gedrag van wintersporters dat tot ongevallen leidt.
Als je buiten de gecontroleerde pistes skiet, loop je altijd gevaar op mogelijke natuurrampen. Een van de meest bedreigende gevaren is een lawine. Wie buiten de gemarkeerde, beschermde en gecontroleerde pistes in het skigebied skiet, moet er rekening mee houden dat het gevaar van lawines altijd levensbedreigend is.
Hoewel dit niemand moet afschrikken om buiten de piste te skiën, moet je toch het nodige respect voor lawines in acht nemen. Dit omvat altijd een goede voorbereiding, een goed functionerende veiligheidsuitrusting, een veiligheidstraining over lawines en bovenal een hoog niveau van risicobewustzijn. De veiligste chauffeurs zijn degenen die lawines vermijden.
De belangrijkste vragen over lawines
Wat zijn lawines?
Een lawine is een sneeuw- en ijsmassa die over een steile berg rolt. Lawines worden vaak ‘witte gevaren’ genoemd omdat ze zo gevaarlijk zijn.
Hoe ontwikkelen lawines zich?
Lawines ontstaan wanneer de sneeuw niet stevig aan de grond blijft plakken, maar een onstabiele laag wordt. Ze worden veroorzaakt door verschillende natuurlijke factoren zoals temperatuur, wind of sneeuwsoort. Het zijn echter vooral externe invloeden zoals dieren en mensen die ongeveer 90% van alle lawines veroorzaken.
Waarom zijn lawines zo gevaarlijk?
Lawines ontwikkelen een enorm hoge snelheid, zodat je geen tijd hebt om te reageren. Ze kunnen mensen binnen enkele seconden raken en de sneeuwmassa’s kunnen leiden tot verwondingen, verstikking en bevriezing.
Wat maakt deel uit van de nooduitrusting?
De standaard lawine-nooduitrusting bestaat uit een lawinepieper, een sonde en een carbonschop. Airbag rugzakken of lawineballen kunnen ook nuttig zijn als onderdeel van de veiligheidsuitrusting.
Waarom moet je een lawinecursus volgen?
Bij een lawine gaat alles om de snelle redding van personen – seconden kunnen cruciaal zijn. Degenen die hebben geleerd hoe te handelen in een lawinecursus reageren sneller, rustiger en veiliger en kunnen zo het leven van anderen redden. Het is raadzaam om de kennis uit deze cursussen regelmatig op te frissen.
Wat is het belangrijkste als je in een lawine terechtkomt?
Hoe dieper je onder de sneeuw begraven ligt, hoe moeilijker het is om aan lucht te komen en hoe langer het graven duurt. Daarom is de hoogste prioriteit om je door middel van zwembewegingen zo dicht mogelijk bij het oppervlak te houden.
Hoe krijg ik lucht onder de lawine?
Het is aan te raden om met beide handen een trechter voor je mond en neus te vormen om meer zuurstof te krijgen. Dit voorkomt ook dat er sneeuw in je mond of neus terechtkomt. Degenen die begraven zijn, moeten zo rustig mogelijk blijven en geen grote inspanningen leveren, want ze verliezen waardevolle zuurstof en kracht.
Hoe help je als iemand door een lawine begraven is?
Hulpverleners moeten altijd rustig blijven, de bergreddingsdienst op de hoogte houden en eerst en vooral de begraven persoon lokaliseren. Daarbij helpen een exacte observatie en de lokalisatieapparatuur van de veiligheidsuitrusting. Daarna kan je de bedolven persoon uitgraven, de vitale functies controleren en de persoon warmhouden, voordat je hem of haar zo snel mogelijk in veiligheid brengt.
